کم فروشی یا یک واقعیت علمی‌؟

با وجود همه گرانی‎ها موفق به خرید یک لپ‎تاپ جدید شده‎اید و خوشحال از این که SSD بزرگ آن می‌تواند تمام داده‎های شما را در خود جای دهد آن را جعبه گشایی می‌کنید. بعد از یکسری پیکربندی‎های سریع حالا در محیط دسکتاپ هستید. Windows Explorer را باز می‌کنید تا فضای باقی مانده از 512 گیگابایت هارد درایو را روی درایو C: مشاهده کنید. صبر کنید، موضوع از چه قرار است؟ چرا فضای کلی این هارد درایو تنها 476.8 گیگابایت است؟!

یک واقعیت مهم در مورد تمام هارد درایوهای موجود در بازار این است که فضای واقعی که به شما ارائه می‌کنند کمتر از میزان اسمی‌ آنها است. اما نگران نباشید یک توضیح کاملا منطقی برای این موضوع وجود دارد. در این مقاله ما بررسی خواهیم کرد که چه اتفاقی برای این فضای ارزشمند افتاده است.

نرم افزارهای نصب شده

یکی از واضح‎ترین دلایلی که شما نمی‌توانید به تمام فضای هارد درایو خود دسترسی داشته باشید این است که از قبل تعدادی نرم افزار روی آن نصب شده است که مهمترین آن سیستم عامل شما است. همیشه یکسری نرم افزار از پیش نصب شده روی سیستم‎های جدید وجود دارد، مگر این که شما در زمان خرید مدل بدون سیستم عامل را انتخاب کرده باشید.

بر اساس مدل دستگاه و شرکت سازنده آن همیشه علاوه بر سیستم عامل تعدادی نرم افزار جانبی نیز برای دستیابی به قابلیت‎های دستگاه روی آن نصب می‌شود. علاوه بر این نرم افزارها به عنوان نمونه خود سیستم عامل ویندوز بیش از 15 گیگابایت فضا را روی هارد درایو شما اشغال می‌کند.

هارد درایو پارتیشن بندی شده

یکی دیگر از دلایل تاثیر گذار روی اندازه فضای ذخیره سازی، تقسیم بندی یا پارتیشن دیسک توسط سازنده دستگاه است. در سالیان گذشته یک کامپیوتر جدید معمولا همراه با یک یا چند CD شامل نرم افزار و یک دیسک بازیابی ارائه می‌شد. در زمان بروز مشکل نیز شما باید از این دیسک‎ها برای بازیابی و راه اندازی مجدد کامپیوتر خود استفاده می‌کردید.

اما این روزها بیشتر رسم بر این است که سازنده یک ایمیج (فایل واحد) بازیابی را همراه با دستگاه ارائه کند. آنها درایو شما را به دو پارتیشن تقسیم بندی می‌کنند: یک پارتیشن استاندارد برای سیستم عامل و یک پارتیشن اضافه دیگر که نقش همان CDهای قدیمی‌ را ایفا می‌کند. هر فضایی که برای این منظور در نظر گرفته شده است (می‌توانید آن را توسط ابزار Computer Management در بخش  Storage > Disk Management مشاهده کنید) توسط سیستم عامل قابل دسترس نخواهد بود.

شما می‌توانید این فضای بازیابی را به یک درایو دیگر (مثل فلش درایو) انتقال دهید و با حذف این پارتیشن بازیابی و اضافه کردن فضای آن به پارتیشن اصلی خود از این فضا استفاده کنید. البته بهتر است این کار را تنها در صورتی انجام دهید که سازنده یک اپلیکیشن برای این منظور در اختیار شما قرار داده باشد و شما این اطمینان را داشته باشید که در صورت عدم وجود این پارتیشن مشکلی برای شما به وجود نخواهد آمد.

همچنین شما ممکن است با پارتیشن‎های کوچک‎تر دیگری روی دیسک خود برخورد کنید. اینها معمولا متعلق به بوت لودرها یا نرم افزارهایی است که کنترل کامپیوتر شما در زمان راه اندازی سیستم عامل را برعهده دارند. به طور مشخص، UEFI boot loader معمولا فضایی از هارد درایو را به خود اختصاص می‌دهد. اما این بخش درایو معمولا بسیار کوچک است و فضای قابل توجهی از درایو شما را هدر نمی‌دهد. در هر صورت به هیچ عنوان سعی نکنید این فضا را بازیابی کنید، چرا که ممکن است با یک سیستم غیرقابل بوت مواجه شوید.

بایت در برابر گیگابایت

آخرین دلیلی که باعث می‌شود فضای ذخیره سازی شما کمتر از فضای اسمی‌ آن به نظر برسد نحوه محاسبه و نمایش این فضا است. در حالت کلی محاسبه مقدار داده‎ای که یک هارد درایو می‌تواند در خود نگهداری کند با یک ضرب و جمع به دست می‌آید. اما موضوع کمی‌ پیچیده‎تر از این است. یک هارد درایو سنتی از تعدادی دیسک مغناطیسی که به تعدادی شیار تقسیم بندی شده‎اند تشکیل می‌شود. این شیارها نیز به مجموعه‎ای سکتورها تقسیم بندی می‌شوند. درایوها همچنین یک رتبه بندی چگالی منطقه‎ای دارند که میزان داده‎ای که می‌توان روی هر یک سکتور ذخیره کرد را نشان می‌دهد. هارد درایوهای پیشرفته معمولا از Advanced Format استفاده می‌کنند که اجازه ذخیره سازی 4,096 بایت روی هر سکتور را می‌دهد. این به این معنا است که ظرفیت داده شده به یک درایو شامل این فرمول محاسباتی است:

ظرفیت به بایت در هر سکتور X تعداد سکتور در هر شیار X تعداد شیار در هر دیسک X تعداد دیسک

توجه داشته باشید که درایوهای حالت جامد یا SSD  شیار ندارند اما نتیجه کلی و فرمول محاسباتی هر دو به یک شیوه انجام می‌شود. در مک و لینوکس فرمان fdisk یک راه سریع برای تشخیص میزان فضای درایو شما است. در مثال زیر خروجی fdisk را برای یک لپ‎تاپ Dell XPS 13 Developer Edition مشاهده می‌کنید:

در اینجا مشاهده می‌کنید که درایو SSD این دستگاه 500,118,192 سکتور دارد که هر کدام از آنها 512 بایت داده را در خود ذخیره می‌کند و ظرفیت نهایی در مجموع 256,060,514,304 بایت است. شما همین اطلاعات را در ویندوز نیز می‌توانید از طریق ابزار System Information در بخش Components > Storage > Disks به دست آورید.

مسلما یک عدد 12 رقمی‌ چیزی نیست که مصرف کننده امروزی مایل به شنیدن و درگیر شدن با آن باشد. به همین دلیل علم کامپیوتر از پیشوندهای استاندارد برای این منظور استفاده می‌کند: کیلو برای ارقام هزارتایی، مگا برای میلیون و گیگا برای میلیارد.

به این شکل می‌توان 256,000,000,000 میلیارد بایت را به 256 گیگابایت خلاصه کرد. اما صبر کنید موضوع به همین جا ختم نمی‌شود. هر چند سایر علوم با مبنای اعشاری کار می‌کنند، اما کامپیوترها تنها قادر به درک باینری یا همان صفر و یک‎ها هستند. در نتیجه این پیشوندها بر مبنای هزارگان نبوده و بر پایه 1,024 (دو به توان 10) شکل می‌گیرند. بنابراین یک کیلوبایت معادل 1024 بایت و یک مگابایت معادل 1024 کیلوبایت است. بنابراین فرمول محاسبه به گیگابایت به این صورت خواهد بود:

مجموع بایت

/  1024 بایت به کیلوبایت

/ 1024 کیلوبایت به مگابایت

/ 1024 مگابایت به گیگابایت

به این شکل در محاسبه مقدار به دست آمده از مثال fdisk قبلی ما به این مقدار دست پیدا خواهیم کرد:

256,060,514,304 / 1,024 / 1,024 / 1,024 = 238.474937439 GB

و این مشابه با همان مقداری است که فرمان fdisk به ما اعلام کرده است.

این اختلاف در چگونگی محاسبه ظرفیت توسط کامپیوتر در برابر چیزی که مردم تصور می‌کنند باعث می‌شود تا کاربران از مشاهده مقدار ظرفیت فضای ذخیره سازی ارائه شده متعجب شوند. اما همان‎گونه که مشاهده کردید هیچ موضوع گمراه کننده‎ای در کار نیست.